ÎË ÎÎÔ. ñ apple Ó Î Ì ٠apple Ú ÁˆÁ ÔÌfiÚÚÈ ñ apple Ó Î Ì ÙË ÛËÌ Û, Ù Û ÓÒÓ Ì Î È Ù ÓÙ ıâù ÙÔ.

Transcript

1 Á appleëùô ÁÔÓÂ, È ÙË ÛˆÛÙ ÁÚ Ê ÙË ÎıÂÛË apple ÈÙÔ ÓÙ È Î Ú ˆ : ÛˆÛÙ ÛÙÚ ÙËÁÈÎ appleïô ÛÈÔ ÏÂÍÈÏfiÁÈÔ. ŸÛÔÓ ÊÔÚ ÙË ÛˆÛÙ ÛÙÚ ÙËÁÈÎ, ÛÙÔ È Ï Ô Ùfi ÓÔÓÙ È: apple Ó Î Ì ٠ÛÈÎ ÛÙÔÈ Â Ì ٠ÔappleÔ ÌappleÔÚÔ ÌÂ Ó appleúôûâáá - ÛÔ ÌÂ Ó ı Ì, ÒÛÙÂ Ó Â Ó È appleï Úˆ Ó appleù ÁÌ ÓÔ Î È ÔÏÔÎÏËÚˆ- Ì ÓÔ apple Ó Î Ì ٠ÁψÛÛÈÎ ÛÙÔÈ Â appleô ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ Ì ÁÈ ÙËÓ Ó - appleù ÍË ÂÓfi ı Ì ÙÔ ŸÛÔÓ ÊÔÚ ÙÔÓ ÂÌappleÏÔ ÙÈÛÌfi ÙÔ ÏÂÍÈÏÔÁ Ô ÙÔ Ì ıëù, applefi Î ıâ Ì ıëì ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô Ô Ó ÂappleÈÏÂÁ ÔÈ ÛËÌ ÓÙÈÎfiÙÂÚÂ Ï ÍÂÈ, ÁÈ ÙÈ ÔappleÔ Â ÓÔÓÙ È: ñ apple Ó Î Ì ٠apple Ú ÁˆÁ ÔÌfiÚÚÈ ñ apple Ó Î Ì ÙË ÛËÌ Û, Ù Û ÓÒÓ Ì Î È Ù ÓÙ ıâù ÙÔ. È ÙË È ÎfiÏ ÓÛË ÙÔ Ì ıëù fiïâ ÔÈ Ï ÍÂÈ ÙˆÓ appleèó ÎˆÓ ÓÔÓÙ È ÏÊ ËÙÈÎ ÛÙÔ Ù ÏÔ ÙÔ È Ï Ô Û ÂÓÈ Ô apple Ó Î, ÒÛÙÂ Ó ÌappleÔÚÂ Ó Ó ÙÚ ÍÂÈ Ô Ì ıëù ÔappleÔÈ appleôùâ ÛÙÈÁÌ Î È Ó ÚÂÈ ÌÈ Ï ÍË appleô Â Â Û Ó ÓÙ ÛÂÈ Û Πappleôèô Ì ıëì. ıâ Ì ıëì ÙÔ È Ï Ô appleâúèï Ì ÓÂÈ Ó appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Û ÂÙÈÎ Ì ÙÔ ı Ì ÙÔ Ì ı Ì ÙÔ Î È ÛÎ ÛÂÈ, ÔÈ apple ÓÙ ÛÂÈ ÙˆÓ ÔappleÔ ˆÓ Ú - ÛÎÔÓÙ È ÛÙÔ Ù ÏÔ ÙÔ È Ï Ô. ÎË ÎÎÔ

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΤΑ Α 1 Ο φίλος μου το δάσος Η φίλη μας η θάλασσα Ο φίλος μας ο άνεμος ΤΗΤΑ Α 2 Η γειτονιά της πόλης 29 Πόλη και πολιτισμός Πόλη και διασκέδαση Διαδρομές στην πόλη ΤΗΤΑ Α 3 28η Οκτωβρίου ΤΗΤΑ Α 4 Ιστορίες με ζώα Τα χαρακτηριστικά των ζώων Τα ζώα της εξοχής.. 68 ΤΗΤΑ Α 5 17η Νοέμβρη ΤΗΤΑ Α 6 Φίλοι από άλλες χώρες Ιστορίες με φίλους Οι φίλοι τραγουδάνε Οι φίλοι γιορτάζουν 95 ΤΗΤΑ Α 7 Εγώ σε συναυλία;. 104 Μουσικά όργανα. 110 Τραγούδια και στίχοι Μουσική και άλλες τέχνες ΤΗΤΑ Α 8 Χριστούγεννα ΤΗΤΑ Α 9 Ο μαγικός κόσμος των βιβλίων Βιβλιοθήκες

4 ΤΗΤΑ Α 10 Επιστημονική φαντασία Χαμένοι πολιτισμοί Ανεξήγητα φαινόμενα Η μηχανή του χρόνου ΤΗΤΑ Α 11 Παιχνίδια ΤΗΤΑ Α 12 25η Μαρτίου ΤΗΤΑ Α 13 Κατασκευές της φύσης Κατασκευές των ανθρώπων Μαθηματικές κατασκευές ΤΗΤΑ Α 14 Πάσχα ΤΗΤΑ Α 15 Τα θετικά και τα αρνητικά Τηλεόραση και διαφήμιση ΤΗΤΑ Α 16 Ο αθλητισμός στην αρχαία Ελλάδα 223 Σύγχρονος αθλητισμός Και τα παιδιά αθλούνται ΤΗΤΑ Α 17 Ο άνθρωπος στο διάστημα Τι βλέπουμε από το διάστημα Φανταστικά ταξίδια στο διάστημα. 256 Συγκεντρωτικός πίνακας για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου: Παράγωγα Ομόρριζα Συγκεντρωτικός πίνακας για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου: Σημασία, Συνώνυμα, Αντίθετα. 277 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

5 ÓfiÙËÙ 1 O Ê ÏÔ ÌÔ ÙÔ ÛÔ Όταν θέλουμε να αφηγηθούμε μια ιστορία (πραγματική ή φανταστική), παρουσιάζουμε μια σειρά από γεγονότα με συγκεκριμένο τρόπο και με χρονική σειρά, όπως δηλαδή έχουν συμβεί. Για το λόγο αυτόν και για να αναφέρουμε με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια τη χρονική σειρά των γεγονότων, μπορούμε να χρησιμοποιούμε διάφορους τρόπους που δείχνουν το χρόνο (πότε συμβαίνουν τα γεγονότα της ιστορίας), όπως: οι χρόνοι των ρημάτων τα χρονικά επιρρήματα οι φράσεις με προθέσεις οι χρονικές προτάσεις π.χ. ιστορικός ενεστώτας, παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος κ.ά. π.χ. τώρα, πριν, μετά, αργά, νωρίς, φέτος, ποτέ, αρχικά, ύστερα, κάποτε κ.ά. π.χ. σε λίγο, στη συνέχεια, από νωρίς, κατά το μεσημέρι, για λίγο κ.ά. π.χ. μόλις ήρθε..., αφού έφυγαν..., όταν φτάσαμε..., πριν μάθουμε... κ.ά. Iστορικός λέγεται ο ενεστώτας που χρησιμοποιείται στην αφήγηση αντί παρελθοντικού χρόνου (κυρίως παρατατικού ή αορίστου), γεγονός που δίνει μεγαλύτερη ζωντάνια στο λόγο μας. π.χ. Ήταν αργά τη νύχτα. Όλοι κοιμόντουσαν. Ξαφνικά χτυπάει το τηλέφωνο. Tο σηκώνω κι από την άλλη άκρη της γραμμής ακούγεται μια τρομαγμένη φωνή.! Όταν αφηγούμαστε μια ιστορία, συνήθως χρησιμοποιούμε τους παρελθοντικούς χρόνους των ρημάτων (δηλαδή παρατατικό, αόριστο, υπερσυντέλικο). Ωστόσο συχνά, αν και αναφερόμαστε σε γεγονότα που έχουν συμβεί, χρησιμοποιούμε τον ιστορικό ενεστώτα. 9

6 Ενότητα 1 Προς τους γονείς: Για να θυμηθούν τα παιδιά τους παρελθοντικούς χρόνους (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) αλλά και τους υπόλοιπους χρόνους, καθώς και τον τρόπο κλίσης τους, προτρέψτε τα ν ανατρέξουν στo «Γραμματική και Συντακτικό E Δημοτικού», M. Zιώγου N. Σάκκου, στο κεφάλαιο «Oι χρόνοι των ρημάτων», εκδ. Σαββάλας. Bασικά στσ οιχεία αφήγησ γησηςης Πού; (ο χώρος όπου συμβαίνουν τα γεγονότα) Πότε; (ο χρόνος κατά τον οποίο συμβαίνουν τα γεγονότα) π.χ. στο δάσος, στη θάλασσα, στην παραλία, στο δρόμο, στο σχολείο, σε μια μακρινή χώρα, στο Διάστημα, σ έναν πλανήτη κ.ά. π.χ. πέρσι το καλοκαίρι, τον περασμένο χειμώνα, πριν από λίγες ημέρες, κάποτε, τα παλιά χρόνια, μια φορά κι έναν καιρό κ.ά. Ποιοι είναι οι ήρωες; (πρωταγωνιστές και άλλα πρόσωπα που συμμετέχουν στην ιστορία) π.χ. άνθρωποι, φανταστικά πρόσωπα ή ζώα, φυτά, αντικείμενα που προσωποποιούνται (ξυλοκόποι, δασοφύλακες, πυροσβέστες, δέντρα, ελάφι, αλεπού) κ.ά. Ποια είναι η εξέλιξη της ιστορίας; (ποιο πρόβλημα αντιμετώπισαν) Πώς ξεκινάει η ιστορία (ένα γεγονός που αποτελεί την αιτία ή την αφορμή) π.χ. μια απροσεξία, ατυχία ή παράλειψη, μια κρατική απόφαση, μια πρόσκληση κ.ά. Πώς προχωράει η ιστορία (ποια γεγονότα συμβαίνουν, πώς επηρεάζουν τους ήρωες και πώς αντιδρούν οι ήρωες) π.χ. φωτιά σε δάσος, κόψιμο δέντρων, καταπάτηση δασικής έκτασης, αναστάτωση ανθρώπων και ζώων, έντονες διαμαρτυρίες κ.ά. Πώς τελειώνει η ιστορία (οι λύσεις, τα αποτελέσματα, οι συνέπειες) π.χ. κλήση Πυροσβεστικής, κατάσβεση φωτιάς, σωτηρία του δάσους, καμένα ή κομμένα δέντρα κ.λπ. Ποιες οι σκέψεις και ποια τα συναισθήματα των ηρώων ή του αφηγητή της ιστορίας π.χ. χαρά, ευτυχία, ικανοποίηση, δικαίωση, λύπη, στενοχώρια, απογοήτευση, προβληματισμός, απόγνωση, μια γλυκιά νοσταλγία, μια αξέχαστη εμπειρία, μια θλιβερή ανάμνηση, ένα συγκλονιστικό γεγονός κ.ά. 10

7 O Ê ÏÔ ÌÔ ÙÔ ÛÔ! Όταν ο αφηγητής παίρνει μέρος στα γεγονότα που αφηγείται, η αφήγηση γίνεται σε α πρόσωπο (ενικού ή πληθυντικού). π.χ. Όταν ταξίδευα..., Όταν φτάσουμε στο δάσος κ.ά. Όταν ο αφηγητής δεν παίρνει μέρος στα γεγονότα που αφηγείται, η αφήγηση γίνεται σε γ πρόσωπο (ενικού ή πληθυντικού). π.χ. Έφτασε η Πυροσβεστική..., Κάηκαν τα δέντρα κ.ά. Για να δείξουμε τον τόπο (πού συμβαίνουν τα γεγονότα της ιστορίας), μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε: τοπικά επιρρήματα π.χ. κοντά, μακριά, δίπλα, γύρω, απέναντι, ανατολικά, μέσα, έξω, κάτω κ.ά. επίθετα που φανερώνουν τόπο π.χ. μακρινός, κοντινός, διπλανός, γειτονικός, ορεινός, παραθαλάσσιος, υπόγειος, ουράνιος κ.ά. φράσεις με προθέσεις π.χ. στο δάσος, ως το βουνό, μέχρι τη θάλασσα, από το περιβόλι, στο λιβάδι κ.ά. 11

8 Ενότητα 1 AÓ appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Kάποιοι παράνομοι ξυλοκόποι κόβουν δέντρα Πού; Πότε; Ποιοι είναι οι ήρωες; Ποια είναι η εξέλιξη της ιστορίας; Σκέψεις και συναισθήματα Στην άκρη του χωριού αρκετά μακριά από το σπίτι μας υπάρχει ένα μεγάλο πυκνό δάσος γεμάτο βελανιδιές κι άλλα δέντρα. Tα δέντρα είναι πανύψηλα και με τα μακριά κλαδιά τους δημιουργούν μια δροσερή ατμόσφαιρα. Eκεί πηγαίνουν κάθε μέρα ο πατέρας μου και ο φίλος του ο κυρ Aποστόλης. Ξεκινούν πολύ νωρίς το πρωί και περπατούν για αρκετή ώρα διασχίζοντας το δάσος και απολαμβάνοντας την απόλυτη ησυχία που επικρατεί. Μια μέρα, όμως, την ησυχία του δάσους διατάραξε ένας θόρυβος δυνατός, διαπεραστικός και εντελώς ασυνήθιστος. Oι δύο φίλοι κοιτάχτηκαν με απορία, καθώς δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι ήταν αυτό που άκουγαν. Όσο συνέχιζαν το περπάτημα τόσο πιο έντονος γινόταν ο θόρυβος, ώσπου ξαφνικά αντίκρισαν τρεις άγνωστους άντρες πιθανότατα ήταν από κάποιο διπλανό χωριό. O ένας από αυτούς κρατούσε ένα αλυσοπρίονο, ενώ οι άλλοι δύο κρατούσαν τσεκούρια. Ήταν προφανές ότι οι άντρες αυτοί έκοβαν δέντρα, κάτι βέβαια που είναι παράνομο. Σάστισαν μόλις είδαν τον πατέρα μου και το φίλο του κι αρχικά προσπάθησαν να δικαιολογηθούν. O κυρ Aποστόλης δεν τους πίστεψε, καθώς είχε ακούσει πρόσφατα στο καφενείο να μιλούν για κάποιους στην περιοχή οι οποίοι κρυφά κόβουν δέντρα από το δάσος και τα πωλούν. Γι αυτό τηλεφώνησε αμέσως στη Δασοφυλακή. Tότε οι τρεις ξυλοκόποι μάζεψαν τα εργαλεία και το έβαλαν στα πόδια για να γλιτώσουν. Για κακή τους τύχη όμως, την ώρα που έφευγαν, έφτασαν οι δασοφύλακες και τους συνέλαβαν. Oι δασοφύλακες ευχαρίστησαν τον πατέρα μου και το φίλο του για την πράξη τους αυτή. Tο νέο μαθεύτηκε γρήγορα κι όλοι οι συγχωριανοί ένιωθαν ικανοποίηση κι ευγνωμοσύνη που το δάσος μας σώθηκε. Άλλωστε η προστασία της φύσης είναι υπόθεση όλων μας! 12

9 O Ê ÏÔ ÌÔ ÙÔ ÛÔ Για τον τ εμπλουτισ λουτισμό του τ λεξιλο λογίου ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Λέξεις* δάσος δέντρο κλαδί ξύλο προστασία φύλλο φύση χωριό Παράγωγα Ομόρριζα δασώνω, δασικός, δασώδης, δασύλλιο, δασάρχης, δασοπυροσβέστης, δασοφύλακας, πευκοδάσος δεντράκι, δενδρύλλιο, δεντρολίβανο, δεντροκαλλιέργεια, δεντροφύτευση κλαδεύω, κλάδεμα, κλάδος, κλαδικός, κλαδευτήρι, διακλάδωση ξυλεία, ξυλιά, ξυλιάζω, ξύλινος, ξυλοκόπος, ξυλουργός, ξυλοδαρμός, καυσόξυλο, στραβόξυλο προστατεύω, προστάτης, προστατευτικός, προστατευτικότητα, απροστάτευτος, υπερπροστατευτικός φύλλωμα, φυλλωσιά, φυλλάδα, φυλλοβόλος, φυλλοκάρδι, φυλλομετρώ, ξεφυλλίζω, τριφύλλι φυσικός, φυσικότητα, φυσιογνωμία, φυσιολάτρης, φυσιολογικός χωρικός, χωριάτης, χωριάτικος, χωριατιά, συγχωριανός, κεφαλοχώρι, σκορποχώρι * Όλες οι λέξεις βρίσκονται συγκεντρωμένες αλφαβητικά σε έναν ενιαίο πίνακα στο τέλος του βιβλίου. 13

10 Ενότητα 1 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Αντίθετα άγνωστος αυτός που δεν είναι γνωστός, που δεν τον ξέρουμε ανώνυμος, αδήλωτος, κρυφός, ξένος γνωστός, οικείος, φανερός, επώνυμος αρκετός αυτός που υπάρχει σε επάρκεια επαρκής λίγος, ανεπαρκής γεμάτος αυτός που δεν είναι άδειος πλήρης, γιομάτος, ολόγιομος, κατάμεστος, κορεσμένος άδειος, αδειανός, κενός, αγέμιστος δροσερός αυτός που έχει δροσιά, που είναι υγρός από δροσιά δροσάτος, κρυούτσικος, δροσιστικός ζεστός, καυτός, χλιαρός, ζεματιστός έντονος αυτός που εμφανίζεται σε υψηλό βαθμό, που χαρακτηρίζεται από ένταση δυνατός, ζωηρός άτονος, ασθενής, ήπιος, χαλαρός, υποτονικός μακρύς αυτός που έχει μεγάλο μήκος, μεγάλη διάρκεια μακρουλός, επιμήκης, εκτενής, ψηλός κοντός, βραχύς, βραχύσωμος, σύντομος μεγάλος αυτός που έχει μέγεθος πάνω από το συνηθισμένο, πολύς, ισχυρός, σπουδαίος ογκώδης, τρανός, δυνατός, γερός, εξαιρετικός μικρός, μικρόσωμος, λίγος, ασήμαντος παράνομος αυτός που γίνεται αντίθετα με το νόμο, που παραβιάζει τους νόμους αθέμιτος, άνομος, αντικανονικός νόμιμος, έννομος, σύννομος, θεμιτός, νομοταγής πυκνός αυτός που περιέχει πολλή ύλη σε μικρό όγκο παχύρρευστος, πηχτός, περιεκτικός, αδιαπέραστος αραιός, ανάριος 14

11 Aσκήσεις* 1. Να συμπληρώσεις τα κενά στον παρακάτω πίνακα. Αν δυσκολευτείς, μπορείς να συμβουλευτείς τους Πίνακες 1 και 2. Επίθετα Συνώνυμα Αντίθετα μικρός... επαρκής... πηχτός εκτενής μικρόσωμος αντικανονικός... πλήρης πυκνός νόμιμος ανεπαρκής άδειος... κοντός 2. Nα γράψεις τις σύνθετες λέξεις που σχηματίζονται με τα παρακάτω συνθετικά. α) δάσος + προστασία. β) δάσος + φύλακας. γ) πεύκο + δάσος. δ) δάσος + πυροσβέστης. ε) δάσος + τόπος. 3. Kλείστε τα μάτια και φανταστείτε ότι είστε μέσα σ ένα δάσος. Ποια φυτά και ποια ζώα υπάρχουν μέσα σ αυτό; Διαλέξτε τους «ήρωές» σας και γράψτε μια ιστορία με τίτλο «Mια πυρκαγιά ξεσπάει και απειλεί το δάσος», ακολουθώντας το σχεδιάγραμμα: Πού γίνονται τα γεγονότα; (δάσος στην πλαγιά ενός βουνού) Πότε γίνονται τα γεγονότα; (αρχές της άνοιξης) Ποιοι είναι οι ήρωες; (ζώα και πουλιά του δάσους) Ποιο πρόβλημα αντιμετώπισαν; (φωτιά στο δάσος) Ποια λύση έδωσαν; (ζητούν βοήθεια από ανθρώπους και κρύβονται σε μια σπηλιά) * Οι απαντήσεις των Ασκήσεων βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 15

12 H Ê ÏË Ì Ë ı Ï ÛÛ H περιγραφή ενός γεγονότος μοιάζει πολύ με την αφήγηση (βλ. Eνότητα 1, «O φίλος μας το δάσος»), μόνο που στην περιγραφή ενός γεγονότος παρουσιάζουμε αυτό που συνέβη με περισσότερες λεπτομέρειες. Bασικά στσ οιχεία περιγρ αφής ενός γεγγ εγονότοςος Πότε έγινε; π.χ. προχθές, την περασμένη Kυριακή, πριν από μερικά χρόνια, στα μέσα του αιώνα κ.ά. Πού έγινε; π.χ. στη θάλασσα, στον ωκεανό, στο δρόμο, στη δουλειά, στο εργοστάσιο κ.ά. Ποιοι συμμετείχαν; π.χ. άνθρωποι, φανταστικά πρόσωπα ή ζώα, φυτά και αντικείμενα που προσωποποιούνται κ.ά. Ποια είναι η αιτία-αφορμή; π.χ. ένα λάθος, μια απροσεξία, ατυχία ή παράλειψη, μια ανθρώπινη αμέλεια, μια μηχανική βλάβη κ.ά. Tι έγινε; (αρχή, εξέλιξη και τέλος) π.χ. αρχή διαρροή πετρελαίου εξέλιξη βύθιση πλοίου τέλος δημιουργία πετρελαιοκηλίδας Ποια είναι η σημασία του; Aποτελέσματα π.χ. ρύπανση περιβάλλοντος, οικολογική καταστροφή, απώλεια ανθρώπων 16

13 H Ê ÏË Ì Ë ı Ï ÛÛ! Όταν περιγράφουμε ένα γεγονός που συνέβη στο παρελθόν (π.χ. ιστορικό γεγονός), χρησιμοποιούμε ρήματα σε παρελθοντικούς χρόνους στο γ πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού. π.χ. Ο Καποδίστριας έγινε κυβερνήτης της χώρας... Oι Έλληνες πολέμησαν εναντίον των Ιταλών... Όταν περιγράφουμε ένα γεγονός σύγχρονο, χρησιμοποιούμε ρήματα σε ενεστώτα στο γ πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού. π.χ. H φωτιά κατακαίει πευκόφυτες εκτάσεις... Oι πυροσβέστες δίνουν μάχη με τις φλόγες... Όταν κάποιος περιγράφει ένα γεγονός που γνωρίζει (επειδή το έχει παρακολουθήσει στην τηλεόραση) ή το έχει ζήσει ο ίδιος, εκτός από τα βασικά στοιχεία περιγραφής ενός γεγονότος μπορεί να αναφέρει και τις σκέψεις και τα συναισθήματά του γι αυτό το γεγονός. Πότε έγινε; Πού έγινε; Ποιοι συμμετείχαν; Ποια είναι η αιτία-αφορμή; Tι έγινε; (αρχή, εξέλιξη, τέλος) Ποια είναι η σημασία του; Aποτελέσματα Ποιες σκέψεις και συναισθήματα δημιουργεί; Προς τους γονείς: Για να θυμηθούν τα παιδιά τους παρελθοντικούς χρόνους (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) και τον τρόπο κλίσης τους προτρέψτε τα ν ανατρέξουν στο «Γραμματική και Συντακτικό E Δημοτικού», M. Zιώγου N. Σάκκου, στο κεφάλαιο «Oι χρόνοι των ρημάτων», εκδ. Σαββάλας. 17

14 Ενότητα 1 AÓ appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Σκουπίδια στη θάλασσα Πότε έγινε; Πού έγινε; Ποιοι συμμετείχαν; Ποια είναι η αιτία-αφορμή; Tι έγινε; Ποια είναι η σημασία και τα αποτελέσματά του; Tη δεκαετία του 1990 σε μια έρευνα που έγινε στις παραλίες του ακατοίκητου νησιού Nτούσι, ενός από τα πιο απομονωμένα μέρη του κόσμου, χιλιόμετρα μακριά από τις ακτές της Nότιας Aμερικής, βρέθηκαν χιλιάδες σκουπίδια: από πλαστικά παιχνίδια μέχρι φιάλες αερίου. Aσφαλώς, υπεύθυνοι για το γεγονός αυτό είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι. Tαξιδιώτες, ναύτες και ψαράδες πετούν σκουπίδια στη θάλασσα από το πλοίο ή τη βάρκα που ταξιδεύουν, αλλά και όσοι πηγαίνουν στις παραλίες, όταν φεύγουν, αφήνουν πίσω τους πλαστικά μπουκάλια, σακούλες, κουτιά αλουμινίου κ.ά. Όλα αυτά τα σκουπίδια δημιουργούν μια πολύ άσχημη και αποκρουστική εικόνα καθώς ρυπαίνουν τις θάλασσες και τις ακτές. Άλλα από αυτά μένουν για πολλά χρόνια χωρίς να διαλύονται με τα κύματα σε πολύ μεγάλες αποστάσεις. Iδιαίτερα σημαντικό όμως είναι ότι αποτελούν απειλή για τα ζώα της θάλασσας και τα ψάρια, τα οποία τρώνε σκουπίδια, γιατί τα μπερδεύουν με την τροφή τους, αφού δεν μπορούν να καταλάβουν τη διαφορά, ή παγιδεύονται σε σχοινιά και πλαστικές σακούλες, με αποτέλεσμα να πεθαίνουν. Γι αυτό σήμερα τα σκουπίδια αποτελούν παγκόσμιο πρόβλημα, που αφορά ακόμα και τις πιο απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη. Oφείλουμε λοιπόν όλοι να μειώνουμε τα σκουπίδια για την προστασία της φύσης αλλά κυρίως για την προστασία του ανθρώπου. Προς τους γονείς: Για να αποκτήσουν τα παιδιά περιβαλλοντική συνείδηση, για να μάθουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζει το περιβάλλον και τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να το προστατέψουν, προτρέψτε τα να διαβάσουν τα βιβλία «O πλανήτης σε κίνδυνο», D. Burnie, «Προστατεύω το περιβάλλον», «Tο κουτί της οικολογίας Προστατεύω το περιβάλλον», N. Tουκματσή, εκδ. Σαββάλας κ.ά. 18

15 H Ê ÏË Ì Ë ı Ï ÛÛ Για τον τ εμπλουτισ λουτισμό του τ λεξιλο λογίου ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Λέξεις* ακτή θάλασσα μολύνω νερό νησί ρυπαίνω σκουπίδι ψαράς Παράγωγα Ομόρριζα ακτοφυλακή, ακτοπλοΐα, παράκτιος θαλασσινός, θαλασσώνω, θαλασσής, υποθαλάσσιος, θαλασσοπόρος, λαοθάλασσα, ακροθαλασσιά, θαλασσοπούλι μόλυνση, μολυντικός, μόλυσμα, μολυσματικός νερώνω, νερουλιάζω, νερουλός, νερουλάς, νεροχύτης, νερόβραστος, χιονόνερο, απόνερα νήσος, νησίδα, νησιώτης, νησιώτικος, ξερονήσι, μεγαλόνησος ρύπανση, ρυπαρός, ρύπος, ρυπαντής, ρυπαντικός, ρυπογόνος σκουπιδιάρης, σκουπιδιάρικο, σκουπιδαριό, σκουπιδιάρα, σκουπιδοτενεκές, σκουπιδότοπος ψάρι, ψαρεύω, ψαράδικο, ψάρεμα, ψαριά, ψαρόβαρκα, ψαραγορά, ψαροκάικο, σκυλόψαρο, ψαρόκολλα * Όλες οι λέξεις βρίσκονται συγκεντρωμένες αλφαβητικά σε έναν ενιαίο πίνακα στο τέλος του βιβλίου. 19

16 Ενότητα 1 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Λέξεις* Σημασία Συνώνυμα Αντίθετα ακατοίκητος αυτός που δεν κατοικείται, που είναι ακατάλληλος να κατοικηθεί έρημος, εγκαταλελειμμένος κατοικημένος, κατοικήσιμος αποκρουστικός αυτός που προκαλεί συναισθήματα έντονης αποστροφής ή φρίκης φρικτός, αηδιαστικός ελκυστικός, συμπαθητικός απομακρύνω διώχνω μακριά ξεμακραίνω, εκτοπίζω, μετατοπίζω, μετακινώ πλησιάζω, προσελκύω, ελκύω, επαναφέρω άσχημος κακοφτιαγμένος, δυσάρεστος, αυτός που δεν είναι οπτικά αρεστός δύσμορφος, κακομούτσουνος, ασχημομούρης όμορφος, ωραίος, καλοφτιαγμένος, νόστιμος μειώνω κάνω κάτι να γίνει μικρότερο ή λιγότερο, (μτφ.) ταπεινώνω ελαττώνω, λιγοστεύω, περιορίζω, μικραίνω, προσβάλλω, εξευτελίζω αυξάνω, μεγαλώνω, εξυψώνω, επαινώ μόλυνση η μετάδοση μικροβίων σε ζωντανό οργανισμό, η ρύπανση ρύπανση, λέρωμα, βρόμισμα απολύμανση, καθαρισμός, αποστείρωση παγκόσμιος αυτός που ανήκει ή αναφέρεται σε όλο τον κόσμο, σε όλη την ανθρωπότητα διεθνής, οικουμενικός, πανανθρώπινος εθνικός υπεύθυνος αυτός που έχει την ευθύνη για κάτι, υπαίτιος, ένοχος υπόλογος, ευθυνόμενος, φταίχτης, υπαίτιος ανεύθυνος, ανυπόλογος, αναίτιος, αθώος * Όλες οι λέξεις βρίσκονται συγκεντρωμένες αλφαβητικά σε έναν ενιαίο πίνακα στο τέλος του βιβλίου. 20

17 Aσκήσεις* 1. Nα συμπληρώσεις τα κενά στον παρακάτω πίνακα. Aν δυσκολευτείς, μπορείς να συμβουλευτείς τον Πίνακα 4. Λέξεις Συνώνυμα Αντίθετα... μειώνω όμορφος... υπεύθυνος εγκαταλελειμμένος πανανθρώπινος... ωραίος ρύπανση... ακατοίκητος εθνικός αυξάνω... καθαρισμός ανεύθυνος Nα γράψεις τις λέξεις που λείπουν για να συμπληρωθούν σωστά οι σύνθετες λέξεις. A.α).. + θάλασσα λαοθάλασσα β).. + πουλί θαλασσοπούλι γ) θάλασσα +.. θαλασσόλυκος δ) λίμνη + θάλασσα.. ε) θάλασσα + ταραχή.. B. α).. + αγορά ψαραγορά β) ψάρι + βάρκα.. γ) ψάρι +.. ψαροκάικο δ).. + ψάρι χρυσόψαρο ε) ψάρι + ταβέρνα.. * Οι απαντήσεις των Ασκήσεων βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 21

18 O Ê ÏÔ Ì Ô ÓÂÌÔ Όταν θέλουμε να περιγράψουμε ένα κτίσμα, αναφέρουμε με λεπτομέρειες τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αρχίζοντας από τα γενικά (εξωτερική εμφάνιση) και προχωρώντας στα ειδικά του στοιχεία (εσωτερική εμφάνιση). Bασικά στσ οιχεία περιγρ αφής ενός κτίσκ τίσματος Πού βρίσκεται; Ποια είναι η ιστορία του; (πότε, από ποιον και για ποιο λόγο χτίστηκε) π.χ. σε ποιο κράτος, ποια πόλη ή σε ποιο μέρος της πόλης ή του χωριού πότε (ακριβή χρονολογία, αν ξέρουμε) π.χ. τον 5ο αι. π.x., το 1430, στις αρχές του 20ού αι., πριν από λίγα χρόνια κ.ά. από ποιον (τα ονόματα των αρχιτεκτόνων ή κατασκευαστών, αν είναι γνωστά) π.χ. Iκτίνος και Kαλλικράτης (Παρθενώνας), Aνθέμιος και Iσίδωρος (Aγία Σοφία), Tούρκοι και Bενετοί τεχνίτες (Λευκός Πύργος) κ.ά. για ποιο λόγο π.χ. για κατοικία, για αμυντικούς σκοπούς, για θρησκευτικούς λόγους κ.ά. Πώς είναι; η γενική εντύπωση που δημιουργεί π.χ. ωραίο, επιβλητικό, μεγαλόπρεπο, εντυπωσιακό, φτωχό, παλιό, εγκαταλελειμμένο κ.ά. τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του π.χ. δωρικός ή ιωνικός ρυθμός, μοντέρνο στιλ (απλό και λιτό) κ.ά. η εξωτερική περιγραφή (ό,τι περιβάλλει το κτίριο, διαστάσεις, σχήμα, όροφοι, χρώμα, υλικά κατασκευής κ.ά. η εσωτερική περιγραφή χώροι και αντικείμενα που συνταντά κανείς μέσα στο κτίσμα (διαρρύθμιση, όροφοι, δωμάτια, βοηθητικοί χώροι, έπιπλα, αντικείμενα κ.ά.) 22

19 O Ê ÏÔ Ì Ô ÓÂÌÔ Πώς χρησιμοποιείται σήμερα; Ποια είναι η σημασία του; π.χ. ως κατοικία, ως μουσείο, ως ιστορικό μνημείο, ως φρούριο, ως φυλακή ή στρατόπεδο κ.ά. σημαντικό για την οικονομία και την κοινωνία, για την ομορφιά, τη θρησκευτική αξία, την εκπαίδευση των ανθρώπων κ.ά. Ποιες σκέψεις, συναισθήματα, εντυπώσεις ή κρίσεις μάς προκαλεί το κτίσμα; π.χ. ευχάριστα συναισθήματα (αγάπη, νοσταλγία, συγκίνηση, θαυμασμός, δέος, σεβασμός, περηφάνια, έκπληξη κ.ά.) δυσάρεστα συναισθήματα (λύπη, θλίψη, μελαγχολία, φόβος, στενοχώρια, άγχος, απογοήτευση κ.ά.)! Όταν περιγράφουμε ένα κτίσμα, χρησιμοποιούμε ρήματα συνήθως σε χρόνο ενεστώτα και στο γ πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού. Όταν αναφερόμαστε στην ιστορία του κτίσματος, χρησιμοποιούμε παρελθοντικούς χρόνους. π.χ. H εκκλησία του Aϊ-Γιώργη βρίσκεται ψηλά στο λόφο του χωριού. Oι ανεμόμυλοι εντυπωσιάζουν όποιον τους αντικρίζει πρώτη φορά. αλλά... π.χ. Tο κάστρο χτίστηκε το 14ο αιώνα. H στέγη Kαλατράβα του OAKA κατασκευάστηκε το Όταν περιγράφουμε ένα κτίσμα με το οποίο έχουμε μια ιδιαίτερη προσωπική σχέση (π.χ. το σπίτι μας, το σχολείο, το παλιό αρχοντικό του παππού), μπορούμε να αναφέρουμε, εκτός από τα βασικά στοιχεία της περιγραφής ενός κτίσματος, και: πότε και πώς γνωρίσαμε το κτίσμα τι κάναμε ή τι κάνουμε σ αυτό ποιοι βαθύτεροι δεσμοί μάς συνδέουν με το κτίσμα. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε ρήματα που βρίσκονται στον ενεστώτα και στο α πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού. 23

20 Ενότητα 1 Aναπτυγμένη η έκθεσέ κθεση H Aγία Σοφία Πού βρίσκεται; Ποια είναι η ιστορία του; Πώς είναι; Ένα από τα αξιοθέατα που πρέπει να επισκεφτεί κανείς όταν πηγαίνει για πρώτη φορά στην Kωνσταντινούπολη είναι ο ναός της Aγίας Σοφίας, το σημαντικότερο αρχιτεκτονικό κτίσμα της πόλης. O ναός χτίστηκε αρχικά την εποχή του M. Kωνσταντίνου. Eπειδή όμως καταστράφηκε κατά τη «στάση του νίκα», ο αυτοκράτορας Iουστινιανός αποφάσισε να τον ανοικοδομήσει. Aνέθεσε το έργο αυτό σε δύο από τους καλύτερους αρχιτέκτονες της Aνατολής, τον Aνθέμιο και τον Iσίδωρο, και χιλιάδες τεχνίτες εργάστηκαν ακατάπαυστα για 5 χρόνια ( μ.x.). Tα εγκαίνια έγιναν το 537 π.x. και η επιθυμία του Iουστινιανού είχε πραγματοποιηθεί, να χτιστεί ένας ναός που να διατηρηθεί στους αιώνες κι όμοιός του να μην υπάρχει πουθενά. Aπό μακριά δείχνει ένα μεγαλοπρεπές κι επιβλητικό κτίσμα με υπερφυσικές διαστάσεις. Oι δύο αρχιτέκτονες, για να πρωτοτυπήσουν, συνδύασαν το ρυθμό 1 της ορθογώνιας βασιλικής, με τον οποίο είχαν χτιστεί οι πρώτοι χριστιανικοί ναοί, και του περίκεντρου 2 ναού με τρούλο. Έτσι γεννήθηκε ο ρυθμός της Aγίας Σοφίας, η βασιλική με τρούλο 3, που καθιστά το ναό αριστούργημα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Tο εσωτερικό του ναού είναι αχανές και χωρίζεται σε τρία κλίτη 4. Στο μεσαίο κλίτος, που είναι και το μεγαλύτερο, τέσσερις πεσσοί 5 στηρίζουν τέσσερα μεγάλα τόξα και πάνω τους στηρίζεται ο τρούλος. Στη βάση του τρούλου υπάρχουν 40 παράθυρα μέσα από τα οποία περνάει το φως του ήλιου και σκορπίζεται στο εσωτερικό του ναού. O τρούλος είναι πραγματικά εντυπωσιακός: έχει ύψος 1. ρυθμός: σχέδιο ναού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. 2. περίκεντρο: κτίριο στρογγυλό ή πολυγωνικό με τρούλο. 3. βασιλική με τρούλο: αρχιτεκτονικός ρυθμός που συνδυάζει την ορθογώνια βασιλική και τον τρούλο του περίκεντρου ναού. 4. κλίτος: μέρος του ναού. 5. πεσσός: τετράγωνος κίονας (κολόνα) πάνω στον οποίο στηρίζονται τα τόξα του τρούλου. 24

21 O Ê ÏÔ Ì Ô ÓÂÌÔ περίπου 56 μ. και διάμετρο 32 μ. Για το χτίσιμο του ναού μεταφέρθηκαν από κάθε γωνιά του κράτους τα ακριβότερα υλικά, πολύτιμες πέτρες, μάρμαρα, χρυσός κι ασήμι. Λένε μάλιστα ότι ξοδεύτηκαν κιλά χρυσού για όλο το οικοδόμημα. O ναός, αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, για πολλούς αιώνες ήταν ο χώρος όπου ο λαός γιόρταζε τις νίκες, έστεφε τους αυτοκράτορες, αλλά και ζητούσε τη βοήθεια της Παναγίας σε δύσκολες στιγμές για την Πόλη. Γι αυτό ήταν το κέντρο της ορθοδοξίας. Ποια η χρήση και η σημασία του σήμερα; Mετά την άλωση της Kωνσταντινούπολης από τους Tούρκους, το 1453, η Aγία Σοφία έγινε τζαμί 6 και το 1934 με απόφαση του τουρκικού υπουργικού συμβουλίου μετατράπηκε σε μουσείο. Σήμερα, και παρά τις καταστροφές που έχει υποστεί ο ναός στο πέρασμα των αιώνων, παραμένει το μεγαλύτερο σύμβολο του Χριστιανισμού και προκαλεί συγκίνηση και θαυμασμό στους χιλιάδες επισκέπτες. «Στάση του νίκα»: η εξέγερση του λαού της Kωνσταντινούπολης κατά του αυτοκράτορα Iουστινιανού και των συνεργατών του το 532 μ.x. εξαιτίας της βαριάς φορολογίας και της κακής διοίκησης του κράτους. H εξέγερση, που ξεκίνησε από τον ιππόδρομο κι εξαπλώθηκε σε όλη την πόλη, έμεινε γνωστή στην ιστορία ως η «στάση του νίκα» από το σύνθημα «νίκα-νίκα» των στασιαστών. 6. τζαμί: μουσουλμανικός ναός ή τόπος δημόσιας λατρείας. 25

22 Ενότητα 1 Για τον τ εμπλουτισ λουτισμό του τ λεξιλο λογίου ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Λέξεις* αιώνας επισκέπτης θαυμασμός κτίσμα νίκη οικοδόμημα πέτρα συγκίνηση χριστιανισμός Παράγωγα Ομόρριζα αιώνιος, αιωνιότητα, αιωνόβιος, διαιωνίζω επισκέπτομαι, επίσκεψη, επισκεπτήριο θαύμα, θαυμαστός, θαυμάζω, θαυμάσιος, θαυμαστής, θαυμαστικό κτίζω, κτίση, κτίριο, κτιριακός, κτίστης νικώ, νικητής, νικητήριος, νικηφόρος, ανίκητος, ολυμπιονίκης οικοδομώ, οικοδόμος, οικοδόμηση, οικοδομικός, ανοικοδόμηση, εποικοδομητικός πετρώνω, πέτρωμα, πέτρινος, πετρώδης, πετράδι, πετριά, πετροπόλεμος, ελαφρόπετρα συγκινώ, συγκινητικός, συγκινησιακός, συγκινημένος, ευσυγκίνητος, ασυγκίνητος Xριστός, χριστιανός, χριστιανικός, χριστιανοσύνη, Xριστούγεννα * Όλες οι λέξεις βρίσκονται συγκεντρωμένες αλφαβητικά σε έναν ενιαίο πίνακα στο τέλος του βιβλίου. 26

23 O Ê ÏÔ Ì Ô ÓÂÌÔ ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Αντίθετα ακατάπαυστος αυτός που δεν παύει, που δε σταματά διαρκής, συνεχής, ασταμάτητος, αδιάκοπος, αδιάλειπτος ακριβός αυτός που έχει υψηλή τιμή, μεγάλη αξία τσουχτερός, απρόσιτος, πολυέξοδος, πολυδάπανος φτηνός, οικονομικός, προσιτός καλός αυτός που έχει καλή ποιότητα, καλοσυνάτος, ενάρετος, όμορφος, άξιος, ικανός, υπάκουος ωραίος, μεγαλόψυχος, καλόψυχος, έντιμος, επιδέξιος, πειθαρχικός κακός, αισχρός, άσχημος, ανέντιμος, ανάξιος, απείθαρχος, ανυπάκουος μεγαλοπρεπής αυτός που έχει λαμπρό, μεγαλειώδη χαρακτήρα, που εμπνέει την αίσθηση του μεγαλείου μεγαλειώδης, επιβλητικός, λαμπρός, εντυπωσιακός ταπεινός, λιτός, σεμνός, μετριόφρονας όμοιος αυτός που έχει τα ίδια (ή σχεδόν τα ίδια) χαρακτηριστικά με κάποιον άλλο παρόμοιος, παραπλήσιος, παρεμφερής, ίδιος ανόμοιος, διαφορετικός, αλλιώτικος πηγαίνω πορεύομαι, μεταβαίνω κάπου, φεύγω προχωρώ, φτάνω, επισκέπτομαι, συνεχίζω έρχομαι, πλησιάζω, προσέρχομαι πρώτος αυτός που σε μια σειρά έχει τον αριθμό ένα, που προηγείται από όλους τους άλλους σε κάτι αρχικός τελευταίος, τελικός σημαντικός αυτός που έχει μεγάλη σημασία, σπουδαίος σπουδαίος, αξιόλογος, κορυφαίος, εξαίρετος ασήμαντος, αμελητέος, μηδαμινός υπερφυσικός αυτός που ξεπερνά τα όρια της φύσης, ο υπερβολικά μεγάλος υπερκόσμιος, υπερμεγέθης φυσικός, φυσιολογικός, εγκόσμιος, πραγματικός 27

24 A σκήσεις* 1. Να συμπληρώσεις τα κενά στον παρακάτω πίνακα. Aν δυσκολευτείς, μπορείς να συμβουλευτείς τους Πίνακες 5 και 6. Αντίθετα Συνώνυμα φτηνός πολυέξοδος σημαντικός αρχικός κτίζω όμοιος όμοιος ασταμάτητος πρώτος σπουδαίος πηγαίνω μεγαλοπρεπής ήττα 2. Nα περιγράψεις στο τετράδιό σου ένα κτίσμα με το οποίο έχεις μια ιδιαίτερη προσωπική σχέση (π.χ. το σπίτι σου, το δωμάτιό σου κ.ά.) ή ένα κτίσμα που επισκέφτηκες και σου έκανε εντύπωση. * Οι απαντήσεις των Ασκήσεων βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 28